Gaafataa: Heloo, Maqaan kiyya Mahis Meettaa jedhama. An ammaan tana nama soorama bahe. An biyyoota islaamaa 15 daawwadhee jira. Bakki salaataa kan dhiiraa fi shamarranii biyya hundatti adda adda. Masjiida nabawitti bakki salaata dhiiraa fi shamarranii adda adda. Karbalaa, Najaaf, kajmeen, Saamraa, Bakki dhiiraa fi dubartiin itti salaattu adda adda. Haa ta’u malee yeroo Hajjiitti, iddo Minaa, Muzdalifaa, arafaa, Safaaf marwaa akkasumas yeroo Kaa’baa xawaafan, Dhiiraa fi dubartiin walitti makaman. Masjiidassakhraa fi Masjiidal Aqsaa kan Magaalaa Al Qudsittiargamuttis, dhiiraa fi dhalaan walitti makamu. Sababni kanaa maali?

Dr Zaakir: Obboleessi keenya Maahish Mettaa gaafii gaarii gaafate. Maahish Mettaa yeroo dheeraa irraa kaasnee isa beekna. Gaafa IRF dhaabbate irraa kaasee isa beekna, Maashaa Allaah. Inni nama Muslima hin ta’in, bara 1991 yeroo dalagaa tana jalqabnu irraa kaasee nama Kaasseeta keenya fudhataa ture. Kaasseeta lakkoofsaan heddu namni fudhates isa. Akkaan an yaadutti namoota Musliima tahan heddu caalaa namni kaasseeta keenya fudhate isa.

Gaafiin inni gaafate, yeroo inni Masjiidota guutuu addunyaa irra jiran heddu daaw’atu, bakka heddutti eddoon dhiiraa fi dubartiin itti salaatan adda fooyamee jira. Garuu yeroo Hajjii, Makkaah, Miinaafi Muzdalifatti, bakki dhiiraa fi dubartiin itti salaatan tokko yoo ta’u, adda qoodamiinsi hin jiru. Gaafiin isaa kana.

Obboleessa wanti ati hubachuu dadhabde, Addunyaa irratti bakka hundatti, Makkaa, Miinaa fi Muzdalifatti, eddoon Salaataa tokkuma. Haa ta’u malee, haala bakka san jiru irratti hundaayuun, Fakkeenyaaf, yeroo gara Makkaa deemnu, Arkaana barbaachisaa achitti raawwachuu qabnu keessaa inni tokko xawaafa gochuudha. Yeroo Xawaafa gootu san, akkuma beekamu xawaafa yoo goonu ka’baa irra naannofna. Ka’baan jiru tokko qofa. Ka’baan 2 hin jiru. Sababaa kanaaf namni hundi walitti makamee ka’abaa irra naannawa. Akkuma xawaafa xumaraniin, warri dhiiraa fi dubartiidhaa bakka isaaniif qophaaye qaban. Makkaa keessattuu jechuu kiyya. Garuu osoma xawaafa godhaa jiran yoo yeroon salaataa gahe, dubartoonni gariin eddoo isaaniif qophaaye san dhaqqabuu dhabuu malu. Haala kanaan yeroon dubartoonni bakka isaaniif qophaaye hin dhaqqabnetu jira jechuudha. Sababa kanaaf yeroo garii  dubartootni dhiiraatti makamanii yeroo salaatan arguun ni mala.  Garuu qabatamaan yeroo gara duuba Masjiidichaa dhuftu, bakka xawaafni itti hin godhamnetti, dhiiraafi dubartootaafis iddoon salaataa kopha kophatti qophaahee jira.

Masjiidota biroo keessatti ammoo, hulaan dhiiraa fi dubartiin ittiin seenanuu adda adda. Masjidal Haramittis dubartootaaf bakki addaa ittiin seenan ni jira. Garuu yeroo xawaafa godhan walitti makamuun dirqama itti ta’a. yeroo salaataa ammoo bakka isaaniif qophaaye dhaquu qabu. Haa ta’u malee saa’aan qaban bakka isaaniif qophaaye san waan isaan hin dhaqqabsiifneef, dhiiraa fi dubartiin bakka muraasatti yoo walitti makaman arguu ni dandeenya. Haalli wal fakkaataan Minaattis ni jira. Haalli wal fakkaataan Muzdalifattis ni mudata. Minaa fi Muzdalifattuu dhiiraa fi dubartii saffaa tokko keessa dhaabbatan hin argitu. Waan bibittinnaa’anii jiraniif, bakka guddaa waan ta’eef, maatii ofii qabatanii waan dhufaniif, akkuma Makkatti maatii ofii qabatanii dhufanitti jechuudha. asittis maatii isaanii waliin waan dhufaniif walitti makamuu danda’an

Fakkeenyaaf lafa hektaara 40tu jira jedhii yaadi. Walakkaan dhiiraaf walakkaan shamarranaf yoo jennee qoodne, haala kanaan maatiin wal bira turuu hin danda’u jechu. Masjiidota kaawwanitti garuu, masjiidonni sunniin xixiqqaa waan ta’aniif, karaa salphaan bakka salaataa kopha kophatti, hulaa seensaa fi bahiinsaas kopha kophatti qopheessuun ni danda’ama. Maatiin ammoo alatti wal arguu danda’a.

Muzdalifaa fi arafaan lafa bal’aa hektaara hedduun lakkaawamu waan ta’eef, maatiin ammoo osoo adda hin faca’in Hajjii gochuuf waan dhufeef, Miinaa, Muzdalifaa fi arafaatti bakka tokko turu jechuudha. Garuu bakka sanittuu yeroo salaataa saffaa tokko keessa hin dhaabbatan. Bakka adda addaati. Garuu ummanni naannoo san jiru waan haalaan heddu taheef, waan adda qoodamani jiran hin fakkaatu. Masjiida Kheef jedhamu kan Minatti argamu osoo dhayxee, ykn ammoo Masjiidannamraa Arafaatti argamu osoo dhayxee, dhiiraa fi dubartiif bakka adda addaatu jira. Akkuma masjiidota kaawwanii jechuudha. Bakka bal’aa keessatti waan salaatamuuf maatiin walitti dhufuudhaaf ni rakkata. Saniin ala yeroo hunda dhiiraa fi dubartiin adda fooyamuu qabu. garuu kunuunsi argatan walqixa ta’uu qaba. Maaliif? Sababni isaa yoo akkas godhame, hundi isaaniituu ibaadaa isaaniirratti qofa xiyyeeffachuu danda’u. bakka san walitti makamiinsi saalaa hin jiraatu. Deebisaa siif kenne jedhee abdadha obboleessoo.