Adaba (Naamusa) nyaata fi dhugaatii

Umar bin Abi Salamata (Radiyallahu anhumaa) ni jedhe, “Ani mucaa(xiqqaa) ta’ee eeggumsa Ergamaa Rabbii ((SAW)) jala ture. Harki kiyya gabataa nyaataa irra asi achi deemaa ture. Ergamaan Rabbii ((SAW)) akkana naan jedhan,”Yaa Mucaa! Maqaa Rabbii dhayi (Bismillaah jedhi), harka mirgaa keetiin nyaadhu, wanta gara keetti aanurraa nyaadhu.” (Sahiih al-Bukhaari fi Muslim)
ØÙŽØ¯ÙŽÙ‘ثَنَا عَلÙÙŠÙÙ‘ Ø¨Ù’Ù†Ù Ø¹ÙŽØ¨Ù’Ø¯Ù Ø§Ù„Ù„ÙŽÙ‘Ù‡ÙØŒ أَخْبَرَنَا سÙÙÙ’ÙŠÙŽØ§Ù†ÙØŒ قَالَ الْوَلÙيد٠بْن٠كَثÙير٠أَخْبَرَنÙÙŠ Ø£ÙŽÙ†ÙŽÙ‘Ù‡ÙØŒ Ø³ÙŽÙ…ÙØ¹ÙŽ ÙˆÙŽÙ‡Ù’Ø¨ÙŽ بْنَ كَيْسَانَ، Ø£ÙŽÙ†ÙŽÙ‘Ù‡Ù Ø³ÙŽÙ…ÙØ¹ÙŽ Ø¹Ùمَرَ بْنَ أَبÙÙŠ سَلَمَةَ، ÙŠÙŽÙ‚Ùول٠كÙنْت٠ØÙلاَمًا ÙÙÙŠ ØÙŽØ¬Ù’ر٠رَسÙول٠اللَّه٠صلى الله عليه وسلم وَكَانَتْ يَدÙÙŠ تَطÙيش٠ÙÙÙŠ الصَّØÙ’Ùَة٠Ùَقَالَ Ù„ÙÙŠ رَسÙول٠اللَّه٠صلى الله عليه وسلم “ “” يَا ØÙلاَم٠سَمÙÙ‘ اللَّهَ، ÙˆÙŽÙƒÙلْ بÙÙŠÙŽÙ…ÙينÙÙƒÙŽ ÙˆÙŽÙƒÙلْ Ù…Ùمَّا ÙŠÙŽÙ„Ùيكَ “”””.” Ùَمَا زَالَتْ تÙلْكَ Ø·ÙØ¹Ù’مَتÙÙŠ بَعْدٔ.”
Barnootni sadan Ergamaan Rabbii ((SAW)) mucaa kana jechoota gabaabdun barsiisan:
1. Maqaa Rabbiitin jalqabi
2.Harka mirgaatin nyaadhu
3.Nyaata gara keetti aanu nyaadhu kan jedhu.
Hadiisa 2ffa: “Salamata bin Akwa’a irraa akka odeefametti, namtichi tokko Ergamaa Rabbii ((SAW)) biratti harka bitaatiin nyaate. Ergamaan Rabbii ni jedhsn, “Harka mirgaa keetin nyaadhu.” Namtichi ni jedhe,”Hin danda’u” Ergamaan Rabbis ni jedhan, “Hin danda’in!”
Namticha kana harka mirgaatin nyaachu of jajuu (oftuulu) malee wanti dhoowwe hin jiru. San booda gara afaan isaa [harka mirgaa] kaasu hin dandeenye.” Sahiih Muslim
ØÙŽØ¯ÙŽÙ‘ثَنَا أَبÙÙˆ بَكْر٠بْن٠أَبÙÙŠ شَيْبَةَ، ØÙŽØ¯ÙŽÙ‘ثَنَا زَيْد٠بْن٠الْØÙØ¨ÙŽØ§Ø¨ÙØŒ عَنْ عÙكْرÙمَةَ Ø¨Ù’Ù†Ù Ø¹ÙŽÙ…ÙŽÙ‘Ø§Ø±ÙØŒ ØÙŽØ¯ÙŽÙ‘ثَنÙÙŠ Ø¥Ùيَاس٠بْن٠سَلَمَةَ Ø¨Ù’Ù†Ù Ø§Ù„Ø£ÙŽÙƒÙ’ÙˆÙŽØ¹ÙØŒ Ø£ÙŽÙ†ÙŽÙ‘ Ø£ÙŽØ¨ÙŽØ§Ù‡ÙØŒ ØÙŽØ¯ÙŽÙ‘ثَه٠أَنَّ رَجÙلاً Ø£ÙŽÙƒÙŽÙ„ÙŽ عÙنْدَ رَسÙول٠اللَّه٠صلى الله عليه وسلم Ø¨ÙØ´ÙمَالÙÙ‡Ù Ùَقَالَ “”” ÙƒÙلْ بÙÙŠÙŽÙ…ÙينÙÙƒÙŽ “”” “.” قَالَ لاَ أَسْتَطÙيع٠قَالَ “”” لاَ اسْتَطَعْتَ “””
Ergamaan Rabbii ((SAW)) ni jedhan:”Isin keessaa eenyullee harka bitaatin hin nyaatin, ammas harka bitaatin hin dhugin. Dhugumatti sheyxaanni harka bitaatin nyaata, harka bitaatin dhuga.” Sahiih Muslim
ÙˆÙŽØÙŽØ¯ÙŽÙ‘ثَنÙÙŠ أَبÙÙˆ Ø§Ù„Ø·ÙŽÙ‘Ø§Ù‡ÙØ±ÙØŒ ÙˆÙŽØÙŽØ±Ù’Ù…ÙŽÙ„ÙŽØ©ÙØŒ – قَالَ أَبÙÙˆ Ø§Ù„Ø·ÙŽÙ‘Ø§Ù‡ÙØ±Ù أَخْبَرَنَا وَقَالَ، ØÙŽØ±Ù’مَلَة٠ØÙŽØ¯ÙŽÙ‘ثَنَا – Ø¹ÙŽØ¨Ù’Ø¯Ù Ø§Ù„Ù„ÙŽÙ‘Ù‡Ù Ø¨Ù’Ù†Ù ÙˆÙŽÙ‡Ù’Ø¨ÙØŒ ØÙŽØ¯ÙŽÙ‘ثَنÙÙŠ عÙÙ…ÙŽØ±Ù Ø¨Ù’Ù†Ù Ù…ÙØÙŽÙ…ÙŽÙ‘Ø¯ÙØŒ ØÙŽØ¯ÙŽÙ‘ثَنÙÙŠ الْقَاسÙÙ…Ù Ø¨Ù’Ù†Ù Ø¹ÙØ¨ÙŽÙŠÙ’Ø¯Ù Ø§Ù„Ù„ÙŽÙ‘Ù‡Ù Ø¨Ù’Ù†Ù Ø¹ÙŽØ¨Ù’Ø¯Ù Ø§Ù„Ù„ÙŽÙ‘Ù‡Ù Ø¨Ù’Ù†ÙØŒ عÙمَرَ ØÙŽØ¯ÙŽÙ‘ثَه٠عَنْ سَالÙÙ…ÙØŒ عَنْ أَبÙÙŠÙ‡ÙØŒ Ø£ÙŽÙ†ÙŽÙ‘ رَسÙولَ اللَّه٠صلى الله عليه وسلم قَالَ “”” لاَ يَأْكÙÙ„ÙŽÙ†ÙŽÙ‘ Ø£ÙŽØÙŽØ¯ÙŒ Ù…ÙنْكÙمْ Ø¨ÙØ´ÙمَالÙه٠وَلاَ يَشْرَبَنَّ بÙهَا ÙÙŽØ¥ÙÙ†ÙŽÙ‘ الشَّيْطَانَ يَأْكÙÙ„Ù Ø¨ÙØ´ÙمَالÙه٠وَيَشْرَب٠بÙهَا “”” “.” قَالَ وَكَانَ نَاÙÙØ¹ÙŒ يَزÙيد٠ÙÙيهَا “”” وَلاَ ÙŠÙŽØ£Ù’Ø®ÙØ°Ù بÙهَا وَلاَ ÙŠÙØ¹Ù’Ø·ÙÙŠ بÙهَا “”” “.” ÙˆÙŽÙÙÙŠ رÙوَايَة٠أَبÙÙŠ Ø§Ù„Ø·ÙŽÙ‘Ø§Ù‡ÙØ±Ù “”” لاَ يَأْكÙÙ„ÙŽÙ†ÙŽÙ‘ Ø£ÙŽØÙŽØ¯ÙÙƒÙمْ “”” “.”
Akkuma hadiisota armaan olii irraa hubannetti Harka mirgaatin nyaachun dirqama; Uzrii (rakkoo) yoo qabaate fakkeenyaaf harki mirgaa yoo laamshaye fi dhukkubsate harka bitaatin nyaachu danda’a. Garuu uzrii yoo hin qabaatin harka mirgaatin nyaachu qaba. Sababni isaas, 1).Ergamaan Rabbii ((SAW)) harka mirgaatin nyaachu fi dhuguu waan itti ajajee fi harka bitaatin nyaachu fi dhugu waan irraa dhoowwef.
2) Akkuma Ergamaan Rabbii ((SAW)) jedhan sheyxaanni harka bitaatin nyaatee dhuga. Dabalataan kaafironni yeroo baay’ee harka bitaatin nyaatu. Kanaafu, namni Musliimaa harka bitaatin nyaatun sheyxaana fi kaafiroota hordofuu hin qabu.